قنات و کاریز در ایران
قنات و کاریز در ایران
پیش گفتار
تمدن هاي باستاني همگي در كنار رود هاي بزرگ شکل گرفتند، مانند: نيل، دجله، فرات، سند، گنگ، هوانگهو، يانگ تسه، و... اما تنها تمدني كه به دور از هر گونه رودخانه عظيم شكل گرفت و مالك الرقاب جهان باستان شد، تمدن قنات ايران بود، که در ایران و ایرانیان نوشته ام. جهش چشمگير ايرانان مديون قنات و کاریز، و آب شناسی اصولی بود. در زمان سلسله هخامنشيان، اگر كسي زمين بايري را با احداث قنات آبياري مي كرد، تا پنج نسل از پرداخت هر گونه ماليات معاف بود. به گواهي تاريخ مصر، درياسالار پارسي اسكيلاكس هخامنشي، هنگام اقامت در مصر، فنون احداث كاريز را به مصريان آموخت. در زمان شاهنشاهی ساسانيان، رساله مديگان هزار داستان، در شرح ساخت و لايروبي قنات و كاريز، و استفاده هوشمندانه از آن، گفته شده است.
تاریخ شبکه های آب در ایران
از ابتدای تاریخ سرزمین وسیع ایران بزرگ با کمبود آب و مرتب نبودن بارش روبرو بوده است، و به همین جهت ساختن سد و شبکه های آبیاری و قنات و کاریز کار عادی حساب می شده. بهمین جهت ایرانی ها اولین مردمانی بودند که این دانش و فن آوری را دانسته، و استادان ایرانی آنرا به شمال هندوستان، شمال آفریقا و اسپانیا بردند. البته قبل از قرن 20 شبکه های آبی برای آبیاری و کشاورزی بود، اما از قرن 20، انرژی به آن اضافه گردید، و سپس آب شرب هم اهمیت فراوان و اصلی پیدا کرد. آنچه که امروز در قرن 21 از شبکه های آبی می خواهیم با گذشته حتی دهه قبل کاملاً متفاوت است، که در زیر شرح می دهم و با دانستن آنها باید سریع دیدگاه خود را نسبت به آب تغییر داده، در غیر اینصورت بزودی مغلوب آب می شویم.
یک ــ منابع اصلی آب = برف در ارتفاعات، منابع زیر زمینی آب، دریاچه های آب شیرین، منابع آب از بارش های پراکنده.
دو ــ شبکه های پخش اصلی = رودخانه ها، سدها، کانال ها، قنات ها و کاریز ها،
سه ــ شبکه های پخش فرعی = چاه ها، جویبارها، کانال های کوچک، لوله کشی ها،
حفظ و نگهداری هر کدام از آنها شرایطی دارد، که با دیگری کاملاً متفاوت است، حفظ در مقابل آلودگی های مدرن، و حفظ در مقابل آلودگی های عادی. حفظ و نگهداری بخش یک ذکر شده در مقابل آلودگی های مدرن، مانند دوده های صنعتی و اتوموبیل ها که برف های کوه ها را بشدت آلوده کرده، و با یک نگاه به یخچال های پائین دست مشخص است، این آلودگی بسادگی وارد سد ها و منابع زیر زمینی می شوند. مسئله مهم دیگر، دوده ها باعث جذب نور و گرمای خورشید و ذوب می شوند، هر ساله یخچال ها بالاتر می روند، و متعاقب آن گرمای بیشتر و عدم توقف ابرها را بدنبال دارد. آلودگی آبهای زیر زمینی از فاضلآب های شهری که در این قرن دارای مواد شیمیایی فراون هستند، و آلودگی از پساب های صنعتی با آلودگی های خطر ناک. آلوده شدن بارش های پراکنده با مواد روغنی و دوده و غیره که در هوا و زمین فراوان می باشند.
مهم: هر بخش و هر نوع آلودگی نیازمند دانش ویژه جهت تئوریزه کردن، و سپس تخصص مهندسی دارد، مشکل اصلی امروز نداشتن و هماهنگ نبودن در دانایی نوین است.
غیر از مورد های آلودگی، مرحله بعد ساخت و ساز و نگهداری تأسیسات مربوطه می باشد، چرا و چه چیز باید ساخت و چگونه آنرا نگهداری کرد. این مورد نیازمند تئوری و یا فرضیه هایی است، که با استفاده از تکنولوژی های امروزی بصورت گسترده، همه مردم و متخصصین در محیط مجازی تبادل نظر کنند، و سپس ستادی از حرفه ایها آنها را جمع بندی نماید. عدم رعایت این موضوع خیانت در امانت تاریخی مردم محسوب می شود، که با گناه دیگر تخریب و انقراض همراه می باشد، وقتی آیندگان تشنه و گشنه شدند، به آن رسیدگی می کنند، و چون دیر شده برخوردها یشان خشن می شود. پس از تکمیل زمان بر این مرحله و نتیجه مثبت ستاد برنامه آب، جهت اقدام به بخش مهندسی پیمانکاری ارسال می شود. یک مثال بزنم، در هنگام ساخت سد سیوند نگرانی تمام مردم درباره صدمه به آثار تاریخی بود، من انوش راوید چون در بخش تاریخ تحقیق می کنم، نوشتم اگر این سد انجام شدنی بود، و سرانجام داشت، در همان دوره سلسله هخامنشیان که با هوش تر و سالم بودند می ساختند، ولی کو گوش شنوا.
نخستين تمدني که کشاورزي آبي را وارد تاریخ کرد مردم ایران بودند، و هوشمندانه ترين شيوه کار برد پايدار آب زير زميني قنات را ابداع کردند. در ایران بزرگ سد سازان بسيار ماهري بودند، نخستين سدهاي قوسي مانند، سد ايزدخواست اصفهان و مرتفع ترین مانند، سد کريت طبس به ارتفاع 60 متر که تا پيش از سد هور امريکا 550 سال بلند ترين سد جهان بود. گذشتگان ما در چندين هزار سال شايد چند ده سد و صدها آب بند بزرگ و کوچک ساختند، با گذشت روزگار به درستی دانستند، که در چنين سرزمين گرمی ميزان تبخير آب سد بالاست و بخش بزرگي از آب هدر می رود. همچنین با ميزان زياد رسوب آوري روان آبها و رودها، ظرف چند دهه سدها پر رسوب و بيفايده مي شوند. قدیمی ها با هوش تر بودند و متوجه شدند سد سازي رويکردي نا پايدار، غير اقتصادي و زيان بار است، آنها نه از روي ناتواني و یا پول پرستی، بلکه با آگاهی به خير دراز مدت نسل‌ها مي انديشيدند. بدین جهت سد سازي را از رويکرد بهره برداري از منابع آب حذف کردند، و شيوه هاي پايداري همچون قنات، آب بندان، شبکه هاي حساب شده برداشت از رودخانه را ادامه دادند.
از قرن 20 دیدگاه سران ایران ساخت سد جهت افزايش زمين کشاورزي، توليد برق، مهار سيل و تامين آب شرب بوده است. بسياري از سد هايي که قرن گذشته در ایران به نام کشاورزي ساخته شده اند، اصلاً در پرونده شان هيچ نشاني از اراضي نيازمند به آب وجود نداشته است مانند، سد حناي اصفهان، سد سيوند فارس. سد زاينده رود حقابه بسیاری از زمين های کشاورزي را ضايع کرد، روستاها از پائين ترين نقطه آبخيز با از دست دادن حقابه هايشان که بر اساس طومار منسوب به شيخ بهايي به زيبايي تنظيم شده بود، از روستایی خالي شدند. همچنین ورزنه شهري در 30 کيلومتري تالاب گاو خونی تقریباً خالی از سکنه شده است. این شهر از هزاره سوم با صنعت بومي تاریخی پارچه بافي متکي به پنبه کاری های منطقه بود، که با غصب حقابه ها به وسيله سد زاينده رود مزارع پنبه و ناگزير پارچه بافي خود، و نيز فوايد ماهيگيري و گردشگري در تالاب را از دست داد. سد زرينه رود اراضي پائين دست رود در مياندوآب را که پيش از آن نيز آبي بودند، به سرنوشت زاینده رود دچار کرد. سد های ساخته شده در حوزه آبریز دریاچه اروميه تکرار اشتباه از عدم حضور دانش توده مردم منطقه بود، که خسارت فراوان در پی داشت.
سد کرج حقابه زمين‌ها و باغ هاي کرج و شهريار را همانند همه سامانه هاي انتقال حوضه به حوضه، بي توجه به صاحبان آنها منحرف کرد، همين بلا بر سر حقابه بران جاجرود پس از ساخت سد لتيان آمد. همین روند برای آبخیز های دیگر بود، لار پس از ساخت سد لار، شاهرود پس از ساخت سد طالقان، و غیره. سد بار نيشابور يا سد نهرين طبس يا سد ماشکيد سيستان بلوچستان ساخته شدند، تا اراضي را آبياري کنند که در طول تاریخ قنات های کهنسال و بارور آبياري مي کردند. سد هاي مناطق مرکزي و شرقي و جنوبي کشور با تبخير سالانه بيشتر از 5 متر از ارتفاع آب روبرو هستند. سد هميشه خالي پيشين را بی خیال می شوم، ولی سد ميناب هرمزگان نشان داد که آب حبس شده در برابر آفتاب اين مناطق چه زود به زوال مي رسد، نه به درد شرب مي خورد و نه به درد کشاورزي. باید دانست آب بستر رودخانه ها بطور طبیعی در تمام سال بویژه زمستان به سفره هاي زير زميني نفوذ مي کند، و هدر رفتن کمي دارند. اما اگر سدي بر آن ببندند، آب زیادی مخصوصاً در تابستان تبخير مي شود، و آنچه مي ماند شور و بد بو و با املاح زیاد است. قنات هيچ آبي را در برابر آفتاب نمی گذارد، ولی سدها گذشته از ويران سازي قناتها از سطح اراضي آبي کاستند.
بيش از 20 سد در آبخيز هاي کوه های البرز ساخته شده است، از سد سفيد رود گيلان تا سد هاي البرز و تجن مازندران و سد هاي استان گلستان. اين سدها به اراضي کشاورزي هيچ نيفزودند، بلکه از آن نيز کاستند، و صدها هزار خانوار کشاورز مولد را از روستاها يشان آواره کردند، و زمين هاي بارور شان در مخزن سدها مدفون گردید. در پائين دست تمام این سدها، شالي کاري و باغ هاي باروري وجود داشت، که با شيوه انديش مندانه تاریخی، آب بندها باران فصل سرد را گرد آوری می کردند، سپس در فصل گرم براي آبياري و کشاورزی استفاده مي شدند. سد گاوشان تجربه ديگر تامين آب کشاورزي براي دشت هايي است، که بدون سد نيز با شبکه سنتي از رودها و سفره هاي زيرزميني بهره مي گرفتند. تبخير سالانه تقريباً 320 ميليون متر مکعب آب سد کرخه، بسياري از مصارف کشاورزي را کاسته و هورالعظيم در خطر خشکسالی و نابود است. سد هاي مرزي نيز نیازمند بررسی مفصل می باشند، بخش های اجتماعی منطقه هر سد مرزی با دید علمی می بایست نظر دهند.
ادعاي مهار سيل یکی دیگر از دلایل الکی ساخت سدها در ایران بوده است، در واقع سیل از جنگل زدایی حاصل می شود. جنگل مانند اسفنج سیلاب را بخود می کشد، اما نقاطی که طبیعت آن بدست بشر از بین رفته، روناب به سیل تبدیل می شود. راهکار هايي مانند جنگل کاري و احياي پوشش گياهي براي جذب آب و هدايت آن به سفره هاي زير زميني خیلی اساسی است، در این روش آب تبخیر و یا ضایع نمي شود. یک قرن مديريت آب و سد سازی با پاک کردن صورت مساله و ناديده گرفتن علت اصلي، مهار سيل را يکي از اهداف خود بر شمرده بود. شکستن سد دشت در خراسان شمالي و خسارات جاني و مالي ناگوار آن نشان داد، که سدها در بارندگي سنگين از سيل خطرناک ترند. چاره سيل مدیریت تخصصی ویژه می طلبد، که کاملاً به احياي جغرافیای طبیعی ایران و سامانه هشدار نرم افزاری و ماهواره ای سيل آگاه باشند.
هدف دیگر ساخت سدها تامين آب شرب به ميزان نياز است، در حالي که سدها تنها توهم فراواني آب ايجاد کردند، ده‌ها سد بزرگ براي شرب تهران ساخته شده است، ولی هنوز حدود 50 درصد نیاز تهران از منابع زیر زمینی برداشت می شود. در واقع این منابع زیر زمینی با 500 قنات قديمي تهران مي توانست مصرف سنجيده حتي جمعيت کنوني را تامين کند. صدها هزار هکتار از اراضي کشاورزي آبي کاسته شد تا 2 ميليارد متر مکعب حقابه کشاورزي به تهران اختصاص یابد، شهري که 7 برابر معيار جهانی آب مصرف مي کند، سرانه 1100 ليتر تهران، برابر 150 ليتر در روز معيار جهاني است. در مجموع هر گونه نياز آبي هر منطقه بايد از منابع خودش و با مديريت مصرف و تقاضا محلی و حوزه آبریز تامين شود.
عکس تاریخی قنات دهه1350 خورشیدی، عکس شماره 411.
قنات یا کاریز
قنات یا کاریز که کهریز هم می گویند، کانال و یا رشته کانال هایی است که از دیر باز در زیر زمین جهت مدیریت آب های زیر زمینی می کندند. رشته چاه هایی برآن کانال ها بود از چاه مادر سرچشمه می‌گیرفت و احیانا هزارها متر به طول می‌انجامد و ده ها دهانه چاه داشت. سرانجام آب این قناتها برای شرب و کشت و کار به سطح زمین می‌رساند و در جای معینی به روی زمین می‌آید، که توسط ایرانیان در سه هزار سال قبل ابداع گردیده، و در سراسر سرزمین زیبای ایران بزرگ وجود دارد، و این تکنیک توسط ایرانی ها به بسیاری از کشور های جهان انتقال یافت. سیستم قنات بسیار ساده میباشد، و از یک تونل سراسری با شیب ملایم حدود یک در هزار تشکیل شده، که آب را از سفره آب به محل خروج، در سطح زمین هدایت می کند، و در طول تونل ده ها چاه عمود بر آن، برای هوادهی و عملیات خاکبرداری، و لایروبی احداث گردیده است. برای احداث قنات، مشخصات حوزه و آب زیر زمینی دائمی، و بالاتر قرار گرفتن طبقات آبده از دهانه قنات، و جهت جریان آب را تعیین کرده، و نقب اصلی انتقال آب را عمود بر خطوط پیزومتر قرار می دهند. همچنین شیب زمین از شیب سطح آبهای زیر زمینی، و از شیب کف قنات باید بیشتر باشد.
اولین مرحله احداث قنات، حفر یک چاه مادر برای اثبات وجود سفره آب زیر زمینی، و تعیین عمق آن می باشد. از مظهر قنات که دهانه قنات، و محل ظهور آب قنات در سطح زمین است. تونلی با شیب ملایم به طرف چاه مادر میزنند، که کوره قنات یا نقب و مجرا می گویند، و حدود 60 سانتیمتر عرض ، و120 سانتیمتر ارتفاع است. دهانه چاه عمود بر کوره قنات را میله می نامند، که قطر آنها 80 تا 90 سانتیمتر می باشد. فاصله هر کوره قنات را پشته مینامند، که 20 تا 200 متر است. قسمت انتهایی قنات را پیشکار می گویند. بین مظهر و چاه مادر که شامل کوره و میله هاست، خشکه کار یا خشکان گویند. قسمتی از قنات را که کوره به سطح ایستایی رسیده، تا به آخر قنات، تره کار گفته میشود. به علت افت آب زیر زمینی به مرور زمان طول خشکه کار را افزایش میدهند. 81 در صد از قنات های کشور طولی کمتر از 5 کیلومتر را دارا میباشند. 7/7 درصد برداشت آبهای زیر زمینی کشور، متعلق به بیست هزار قنات موجود است.
قنات در زبان پهلوی
قنات (مجرای آب) که یک واژه معرب است در زبان پهلوی به شکل های زیر آمده است: کانک (kanak )، کتس (katas )یا کت (kat )، کهس (kahas ) و شهر ها و روستا هایی که در نام آنها از این ریشه ها استفاده شده است به این گونه اند: کت (خوزستان)، کتوکان (سیستان و بلوچستان)، گلوکان (تهران)، کته (کهکیلویه و بویر احمد،فارس)، کته تلخ (خراسان رضوی)، کته سر (گیلان)، کدکن = کسی که قنات را می کند (خراسان رضوی)، کن (تهران)، کنه (فارس)، کنه هر (کرمانشاه)، کنگ (دو روستا در خراسان رضوی)، کهن= (کرمان)، کهن آباد (سمنان)، کهنک (زنجان، سیستان و بلوچستان)، کهنگ (تهران، اصفهان، خوزستان)، کهنگان (کهکیلویه و بویر احمد)، کهنه (خراسان شمالی، فارس)، کهنه جلگه (خراسان شمالی).
قنات یا قنوات ــ جمع قنات را قنوات، گویند، طولانی ترین قنات جهان و عمیق ترین مادرچاه در شهرستان گناباد قرار دارد که تاریخ کندن آن به دوره هخامنشی و یا قبل از آن می‌رسد. قنات یا کاریز «کهریز» به راهی که در زیر زمین می‌کنند تا آب از آن جریان یابد می‌گویند. ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار جدید زده و آن را قنات یا کهریز نام نهادند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آبهای زیرزمینی را جمع آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه های طبیعی ، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن جاری گردد. قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده، هزاران سال قدمت دارد. قدمت بسیاری از قناتهای ایران، از پنج یا شش هزار سال متجاوز است، و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد. با وجود این که چندبن هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، مع هذا هنوز هم این روش استفاده از آب، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است، و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می‌دهد. این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده، بعدها از ایران به بسیاری از کشور های جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است. گوبلو معتقد است که قنات، ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته، و منظور از احداث آن جمع آوری آبهای زیر زمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده‌است. تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن مس و احتمالاً رویِ موجود در کوه های زاگرس، در جریان هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده است.
مشخصات قنات ــ تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است، و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی، که مجرا یا کوره زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می سازد. چاهها که به آنها در موقع حفر، میله هم گفته میشود، علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام میدهند، و راه ارتباطی برای لایروبی، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می‌رود. آغاز قنات ــ همان دهانه قنات است، که مظهر قنات نامیده میشود. مظهر قنات جایی است که آب از دل قنات بیرون می‌آید، و ظاهر میشود و می تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی قنات، پیشکار قنات نامیده می شود، که در آخرین قسمت آن، مادر چاه قنات قرار گرفته است. قسمت‌هایی از قنات که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید، خشکه کار و قسمتی که آبدار است، انتها، قسمت آبده قنات نامیده میشود.
حفر قنات ــ از مظهر آن که همان سطح زمین است، و معمولاً خشک می باشد، آغاز و به مناطق آبده مادر چاه، ختم میشود. حفر قنات، اول از دهانه قنات یا هرنج که خشک است شروع میشود، و بعد اولین چاهها یا میله‌ها که اینها هم خشک است و آب ندارد، و به اصطلاح قسمت خشک کار قنات نامیده می شود، بعد کار به طرف قسمت بالا دست که همان قسمت های آبده و بیشتر آبده زمین باشد، ادامه پیدا می‌کند. سیستم قنات بسیار ساده میباشد، و تشکیل شده از یک تونل سراسری، با شیب ملایم حدود یک در هزار، که آب را از سفره آب به محل خروج، در سطح زمین هدایت می کند، و در طول تونل ده ها چاه عمود بر آن، برای هوادهی و عملیات خاکبرداری، و لایروبی احداث گردیده است.
برای احداث قنات، مشخصات حوزه و آب زیر زمینی دائمی، و بالاتر قرار گرفتن طبقات آبده از دهانه قنات، و جهت جریان آب را تعیین کرده، و نقب اصلی انتقال آب را عمود بر خطوط پیزومتر قرار می دهند. همچنین شیب زمین از شیب سطح آبهای زیر زمینی، و از شیب کف قنات باید بیشتر باشد. اولین مرحله احداث قنات، حفر یک چاه مادر برای اثبات وجود، سفره آب زیر زمینی و تعیین عمق آن می باشد. از مظهر قنات که دهانه قنات، و محل ظهور آب قنات در سطح زمین است، تونلی با شیب ملایم به طرف چاه مادر میزنند، که کوره قنات یا نقب و مجرا می گویند، و حدود 60 سانتیمتر عرض ، و 120 سانتیمتر ارتفاع است. دهانه چاه عمود بر کوره قنات را میله می نامند، که قطر آنها 80 تا 90 سانتیمتر می باشد. فاصله هر کوره قنات را پشته مینامند، که 20 تا 200 متر است. قسمت انتهایی قنات را پیشکار می گویند. بین مظهر و چاه مادر که شامل کوره و میله هاست، خشکه کار یا خشکان گویند. قسمتی از قنات را که کوره به سطح ایستایی رسیده تا به آخر قنات، تره کار گفته میشود. به علت افت آب زیر زمینی به مرور زمان طول خشکه کار را افزایش میدهند. 81 در صد از قنات های کشور، طولی کمتر از 5 کیلومتر را دارا میباشند. 7/7 درصد برداشت آبهای زیر زمینی کشور، متعلق به بیست هزار قنات موجود است.
طول و عمق قنات ــ یک رشته قنات که در میزان آبدهی آن نیز موثر است، نسبت به شرایط طبیعی متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین وعمیق ما در چاه دارد. از طرف دیگر هرچه سطح آب زیرزمینی پایینتر باشد، عمق مادر چاه بیشتر میشود. طویلترین قناتی که تاکنون در ایران حفر شده، در حوالی گناباد از توابع خراسان است که ۷۰ کیلومتر طول آن است، و عمیق ترین مادر چاه قنات های ایران به روایتی ۴۰۰ متر و به روایت دیگر ۳۵۰ متر عمق دارد، و آن مربوط به قنات قصبه گناباد است. مهم ترین عاملی که طول قنات را مشخص می‌کند، شیب زمین می باشد. هر چه شیب زمین کمتر باشد، طول قنات بیشتر و هرچه شیب بیشتر باشد، طول قنات کمتر خواهد بود.
ویژگی های قنات ــ سیستم استخراج در قنات طوری است، که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می‌گردد. با توجه به چاهها و قنات های موجود، آب قنات در مقابل آبی که از چاه استخراج میشود، ارزانتر تمام می شود. آب قنات دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و احتیاج زراعت، در مواقع حساس به آب قطع نمی شود. منابع آب زیر زمینی توسط قنات دیر تمام میشود، و استفاده طولانی دارد، هر چند بطور دائم مصرف نمایند و یا استفاده نشود، خارج می گردد. قنات دارای مزایای بسیاری زیادی است، که در اینجا فقط به تعداد محدود از آنها اشاره شد.
معایب قنات ــ در زمین های هموار و نواحی که آب زیرزمینی شیب کافی ندارد، و نیز زمینهای خیلی سست و ماسه ای امکان حفر قنات نیست. آب قنات، بطور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست. روی این اصل، مدام باعث تخلیه آب زیر زمینی میشود. در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آن خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل آن وجود ندارد. از قنات در سفره های آب زیرزمینی کم عمق استفاده می شود، و این منابع هم غنی نیست و دارای نوسان زیاد است، لذا قنات نسبت به تغییرات سطح آب زیر زمینی خیلی حساسیت دارد. در فصول گرم که گیاه به آب بیشتری نیاز دارد، و نیز در فصول و سالهای خشک، آب قنات کم میشود. قنات نسبت به چاه در مقابل سیل و زلزله و امثال اینها آسیب پذیر است، و خرابی در قناتها بعضی مواقع طوری است، که احیا مجدد آنها یا ممکن نمی باشد، و یا از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
آب انبارهای تاریخی ایران
هزاران سال در اکثر نقاط ایران بزرگ، برای ذخیره و تصفیه آب آشامیدنی، و مصرفی ازآب انبارهای سر پوشیده استفاده میکردند. در هر شهر و محله ای، چندین آب انبار که بشکل گنبد بزرگی وجود داشت و نمایان بود. عمق و عظمت آنها که مانند حوضچه تر سیب، مثل ته نشینی فعلی در تصفیه خانه های آب بود، به جمعیت و موقعیت محلی بستگی داشت. هر سال آنها را لایروبی و تعمیر می کردند، و درب های ورودی آنرا بطور کامل، با مصالح خوب مسدود مینمودند. وقتی باران می بارید، با رگبار های اول و دوم می گذاشتند، زمین کاملا شسته شود، و سپس آب باران را روانه این آب انبارها می کردند، وقتی پر میشدند مقداری آهک به آب می زدند، و سپس مانند خمره دوباره کلیه ورودیها را مسدود می کردند. وقت نیاز در حضور حاکم یا امین او بترتیب، مصرف درب آنها را باز می نمودند، و با کمی ضد عفونی توسط آهک، مردم پاک و تمیز سرزمین ایران عزیز، رایگان آب سرد و گوارا را با کمال امساک مصرف میکردند.
عکس تاریخی آب انبار حدود 1350 خورشیدی، عکس شماره 414.
عکس تاریخی نهر شبکه آبرسانی به شاه عبدالعظیم و شهر ری، حد فاصل تهران تا شهر ری دهه 1300 خورشیدی، عکس شماره 473.
كليك كنيد: آب و آبداری ر ایران
كليك كنيد: غار های تاریخی ایران
كليك كنيد: تاریخ شهر و شهر سازی در ایران
توجه: اگر وبلاگ به هر علت و اتفاق، مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد، در جستجوها بنویسید: وبلاگ انوش راوید، یا، فهرست مقالات انوش راوید، سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبلاگ و عکسها و مطالب را بیابید. از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبلاگم بهره می برم، همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع، آزاد و باعث خوشحالی من است.
جنبش برداشت دروغها از تاریخ ایران: حمله اسکندر مقدونی به ایران بزرگترین دروغ تاریخ، حمله چنگیز مغول به ایران سومین دروغ بزرگ تاریخ، و مقالات مهم مانند، سنت گریزی و دانایی قرن 21، و دروغ های تاریخ عرب، تاریخ مغول، تاریخ تاتار، و گفتمان تاریخ، و جدید ترین بررسی های تاریخی در وبلاگ: